سرویس بین‌الملل ماهنامه اقتصادسبز - شیما نصیری: سموم دفع آفات کشاورزی که از مواد شیمیایی، بیوشیمیایی و بیولوژیکی تشکیل شده است، از جمله موادی هستند که برای کاهش ظرفیت آفات و محافظت از مواد غذایی و همچنین به دست گرفتن رشد علف‌های هرز و گیاهان در این حوزه استفاده می‌شوند. سموم کشاورزی برای نخستین‌بار در آفریقا از سوی کارشناسان و محققان این کشور معرفی شدند که از آن زمان به بعد، مصرف این مواد شیمیایی به‌طور مداوم رو به رشد است. علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها 2 دسته غالب هستند. اگرچه آنها در مقادیر اندک توسط کشاورزان که صاحب بهره برداری کوچک هستند، مورداستفاده قرار می‌گیرند، اما دفعات استفاده آنها و همچنین مصرف بیش از حد و سوءاستفاده همواره از عوامل جدی هستند که هم خطراتی به‌دنبال داشته و هم سلامتی را تهدید می‌کنند. کارگران مزرعه از اثر استنشاق آفت‌کش‌ها و تماس‌های پوستی در برابر این سموم آسیب‌پذیرتر هستند. عدم پوشیدن تجهیزات محافظ و رعایت نکردن رویّه‌های خوب کشاورزی و همچنین علائم بهداشتی می‌توانند خطراتی نظیر سوزش چشم و پوست، حالت تهوع، استفراغ و سردرد را به‌دنبال داشته باشند. این در حالی است که بیشتر غذاهای اصلی مصرف شده در این قارّه (غلات، سبزیجات و میوه‌ها) به‌دلیل وجود یک یا چندین باقی‌مانده از سموم دفع آفات آلوده شده اند و همین امر می‌تواند سلامت مصرف‌کنندگان را نیز به خطر اندازد. در واقع سطح باقیمانده‌ها از این سموم اغلب بالاتر از حد مجاز است. همچنین سازمان برنامه‌های نظارتی برای نظارت بر غلظت بقایای سموم دفع آفات در بیشتر کشورها وجود ندارد که همین امر به شدت اثرات منفی این سموم دوچندان می‌افزاید.

استفاده از سموم دفع آفات پس از جنگ جهانی دوم متداول شد، زیرا بخشی از این جنگ تحقیقاتی علمی در زمینه پایان دادن به گرسنگی، یعنی سموم دفع آفات و افزایش بهره‌وری و در دسترس بودن تولید مواد غذایی بود. در حال حاضر سالانه ۳٫۲ میلیون تن سموم دفع آفات استفاده می‌شود.

سموم دفع آفات در محیط‌هایی هدر می‌رود که کشاورز آگاهی کمی دارد و یا از تأثیرات مضر آفت‌کش‌ها مراقبت نمی‌کند. بدون آئین‌نامه و اجرای آن، سموم دفع آفات می‌توانند به‌راحتی دورتر از منطقه مورد نظر خود پخش شوند. این امر به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه رایج است. با استفاده نادرست از سموم دفع آفات می‌توان آنها را از آب باران برداشت و به صورت رواناب به داخل رودخانه ها شست.

آسان‌ترین راه برای جلوگیری از شیوع و فراوانی سموم دفع آفات کشاورزی، آموزش است. اگر بیشتر کشاورزان، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، از خطرات سموم دفع آفات آگاهی داشته باشند، در نحوه استفاده از سموم دفع آفات و محافظتی که از سمپاش‌ها باید داشته باشند، بیشتر دقت خواهند کرد.

سموم کشاورزی به بخش‌های مختلفی همچون علف‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، نماتیدها، ملوکسیدکش و موارد دیگر تقسیم می‌شوند که بر 2 اساس مصنوعی و مبتنی بر زیست‌محیطی تولید می‌شوند. کاربرد این سموم برای تولید محصولاتی مانند غلات، حبوبات روغنی، دانه‌های روغنی، میوه و سبزیجات، چمنزار و زینتی‌ها هستند که از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. از لحاظ جغرافیایی نیز می‌بایست به آمریکای شمال، اروپا آسیا- اقیانوسیه، آمریکای جنوبی و آفریقا اشاره کرد که بیشترین حجم تولید و مصرف را به‌خود اختصاص داده‌اند.

شاخص ارزش بازار جهانی سموم شیمیایی کشاورزی

شاخص ارزش بازار جهانی سموم شیمیایی کشاورزی در سال ۲۰۱۹ میلادی به رقمی معادل ۵۸٫۶۲ میلیارد دلار رسیده که پیش‌بینی شده است این رقم تا سال ۲۰۲۵ میلادی به ۶۸٫۸۲ میلیارد دلار برسد و رشد قابل قبولی را در برداشته باشد. در این روند صعودی در سال ۲۰۱۹ میلادی علف‌کش‌ها با سهم ۴۲٫۷ درصد بیشترین سهم را در بازار جهانی به‌خود اختصاص دادهاند و قارچ‌کش‌ها و علف‌کش‌ها هرکدام به ترتیب با سهم ۲۸٫۴ و ۲۴٫۶ در رتبه دوم و سوم قرار گرفته‌اند.

صنعت شیمیایی محافظت از محصولات زراعی طی سال‌های متمادی با رشد قوی، همراه با تغییر روندهای مخلوط محصولات زراعی و مقررات زیست‌محیطی در حال تغییر و تحول است. رشد جمعیت، کاهش سطح زمین‌های قابل کشت، امنیت غذایی و نیاز به افزایش بهره وری کشاورزی از عوامل مهمی هستند که باعث افزایش تقاضای تولید بیشتر محصولات کشاورزی می‌شوند؛ بنابراین این عوامل رشد جهانی صنعت سموم دفع آفات را نیز افزایش می‌دهند. با این‌حال مهمترین عوامل مؤثر بر افزایش قیمت تحقیقات و توسعه، استفاده سرانه کم از مواد شیمیایی محافظت از محصولات زراعی در چند کشور در حال توسعه و ممنوعیت سموم دفع آفات در مناطق خاص است.

گرایش‌های اصلی بازار سموم کشاورزی

با توجه به تقاضای زیاد برای ایمنی و کیفیت مواد غذایی، بیولوژیک‌ها به‌عنوان زیرمجموعه سموم کشاورزی از محبوبیت بیشتری نسبت به همتایان مصنوعی خود برخوردار شده‌اند. همچنین هزینه‌های نسبتاً پایین تحقیق و توسعه مرتبط با این محصول نیز یکی از مهمترین عواملی است که باعث رونق بازار بیولوژیک‌ها شده است. آسیب‌رساندن کمتر به انسان، حیوانات و محیطزیست و ماندگاری بقایای آن در مقابله با آفات نیز از دیگر فاکتورهای اصلی رشد بیولوژیک‌ها در بازار جهانی هستند که نمی‌توان آنها را نادیده گرفت.

این در حالی است که سطح سمیّت باقی‌مانده بیولوژیک‌ها در برابر مواد شیمیایی مصنوعی باعث می‌شود که آنها به‌عنوان یک سم ایده‌ال در کشاورزی آلی استفاده شوند. تقاضا برای میوه و سبزیجات ارگانیک طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است که به نوبه خود منجر به افزایش برجستگی کشاورزی ارگانیک از سال ۲۰۱۴ میلادی تاکنون شده و همین امر از دیگر عوامل مهمی است که در رشد مصرف بیولوژیک‌ها نقش بسزایی را ایفا کرده است.

از دیگر گرایش‌های بازار سموم کشاورزی می توان به بازار آسیا- اقیانوسیه اشاره کرد که در جهان حاکم بوده و رشد چشمگیری در این حوزه داشته است. چین، ژاپن، هند و استرالیا بیش از ۸۰ درصد سهم بازار مواد شیمیایی محافظت از محصولات زراعی آسیا و اقیانوسیه را در سال ۲۰۱۹ میلادی بهخود اختصاص داده‌اند. همچنین وزارت کشاورزی چین طرحی را با عنوان «سیاست رشد صفر از سموم دفع آفات و کودهای شیمیایی تا سال ۲۰۲۰» به منظور استفاده نهایی از سموم دفع آفات مصنوعی و ترویج استفاده از سموم دفع آفات زیست محیطی و آلی ارایه داده است. علاوه بر این، چین به عنوان بزرگترین تولیدکننده پنبه، تولید پنبه GMO را افزایش داده که این امر منجر به کاهش قابل توجه استفاده از سموم دفع آفات شیمیایی در سراسر کشور شده است.

ارزش بازار سموم میکروکپسوله به بیش از ۸۱۷ میلیون دلار می‌رسد

سموم میکروکپسوله از جمله سموم خشک و مایع هستند که در ابعاد کوچک کپسولی محصور شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. سموم میکروکپسوله با آب مخلوط شده و به همان روش سموم دفع آفات، سمپاشی می شوند. هنگام پاشش، دیواره کپسول خراب شده و ماده فعال به آرامی آزاد می‌شود. این سموم دفع آفات در مقایسه با مواد شیمیایی قدیمی که برای کنترل آفات طراحی شدهاند، بهتر عمل می‌کنند و همچنین برای محیطزیست مؤثرتر خواهند بود.

با این‌حال اتخاذ روزافزون شیوه‌های مدیریت یکپارچه آفت، حمایت نظارتی برای رویکرد پایدار به منظور محدود کردن استفاده بیش از حد از مواد زراعی از دیگر عوامل محرک رشد بازار جهانی سموم میکروکپسوله هستند. از اینرو پیش‌بینی شده است شاخص ارزش بازار جهانی سموم میکروکپسوله تا سال ۲۰۲۵ میلادی به ۸۱۷٫۴۵ میلیون دلار برسد، درحالی‌که این رقم در سال ۲۰۱۹ میلادی حدود ۴۳۴ میلیون دلار برآورد شده است. این نوع سموم کمترین آسیب و خطرات را برای محیطزیست داشته و حتی می‌توانند سلامت مصرف کنندگان را تا حد بسیار بالایی در سراسر جهان تضمین کنند که این مزایا از اهمیت بالایی برخوردار خواهند بود. بنابراین می‌توان انتظار داشت بازار جهانی سموم میکروکپسوله تا سالهای آتی پیشرفت بسزایی را تجربه کند و ارتقای آن موجب تغییراتی در بازار جهانی تولیدات و عرضه سموم شیمیایی کشاورزی شود.

لازم به ذکر است که منطقه اروپا در میان سایر مناطق جهان بیشترین سهم بازار جهانی سموم میکروکپسوله را به‌خود اختصاص داده و سهمی معادل ۴۴٫۹۱ درصد را از آن خود کرده است. دلیل این روند صعودی منطقه اروپا ابتکارات مطلوب دولت‌ها، اتخاذ شیوه‌های مدیریتی یکپارچه آفات و افزایش آگاهی در مورد مزایای سموم میکروکپسوله اعلام شده است. البته با توجه به اتفاقات اخیر و توسعه فزاینده بخش کشاورزی، پیش‌بینی می‌شود تا سال‌های آتی منطقه آسیا-اقانوسیه در بازار جهانی سموم میکروکپسوله سهم بسیار بالایی را به خود اختصاص دهد و حتی امکان آنکه از منطقه اروپا نیز پیشی بگیرد، بسیار بالاست.